Rozróżnia się następujące typy histerektomii:

• histerektomia częściowa – usunięcie tylko trzonu macicy z pozostawieniem szyjki macicy,
• histerektomia całkowita – usunięcie całej macicy (zarówno trzonu jak i szyjki macicy),
• histerektomia całkowita z usunięciem jajników i jajowodów – oprócz trzonu i szyjki macicy usuwane są jajowody i jajniki,
• histerektomia radykalna – usunięcie macicy (całkowite) oraz tkanek sąsiednich (tzw. przymacicz), górnej części pochwy i okolicznych węzłów chłonnych. Ten zabieg wykonuje się w przypadku schorzeń nowotworowych takich jak rak szyjki macicy.

Wykonanie histerektomii wiąże się na ogół z zaprzestaniem miesiączkowania z powodu braku błony śluzowej macicy, która jest zlokalizowana w trzonie macicy. W przypadku równoczesnego usunięcia jajników, u kobiet przed menopauzą powstaje stan chirurgicznie wywołanej menopauzy z typowymi dla menopauzy objawami.

Metody wykonania histerektomii najogólniej możemy podzielić na klasyczne oraz laparoskopowe. Metody klasyczne dzielimy na wykonywane z dostępu przezbrzusznego oraz przezpochowowego. Z kolei metody laparoskopowe obejmują takie procedury jak:

• całkowita lub nadszyjkowa (subtotalna) histerektomia laparoskopowa – operacja w całości odbywa się drogą laparoskopową,
• pochwowa histerektomia wspomagana laparoskopowo – macica jest usuwana przez pochwę z jednoczesnym zabiegiem laparoskopowym, który umożliwia usunięcie również jajników i jajowodów.

Czas trwania operacji zależy od wielkości macicy i czynników takich jak zrosty czy otyłość pacjentki. Histerektomia drogą przezbrzuszną lub pochwową trwa zwykle krócej niż operacje laparoskopowe.  

Po operacji pochwowej lub laparoskopowej pacjentka znacznie szybciej niż po histerektomii z dostępu brzusznego, opuszcza szpital a także wymaga mniejszych dawek leków przeciwbólowych.

Pełna rekonwalescencja po operacji brzusznej trwa w większości przypadków do 8 tygodni. Okres powrotu do normalnej aktywności pacjentki jest zdecydowanie krótszy po operacji wykonanej drogą pochwową a najkrótszy po operacji laparoskopowej.

Poważne powikłania histerektomii zdarzają się rzadko. Do najczęstszych spośród nich zaliczamy:

• obfite krwawienie podczas operacji,
• krwiak w obrębie powłok skórnych,
• złe gojenie rany,
• uszkodzenie moczowodu, pęcherza moczowego lub jelita,
• nieprawidłowe połączenie pęcherza z pochwą (przetoka pooperacyjna),
• zapalenie płuc,
• niedrożność jelit.

Histerektomia i jej konsekwencje – znaczenie radykalności zabiegu

W chirurgii ginekologicznej bardzo mocno zaznacza się tendencja do rezygnowania z terapii radykalnej na rzecz procedur oszczędzających. Dlatego też na całym świecie zwiększa się odsetek operacji oszczędzających z pozostawieniem szyjki macicy oraz przydatków.

Wskazania do amputacji nadszyjkowej macicy nie zostały jednoznacznie ustalone, ale zdaniem większości autorów obejmują one między innymi oczekiwanie pacjentki co do zachowania po operacji prawidłowych funkcji seksualnych.

Wiele  pacjentek prosi o pozostawienie szyjki macicy, ponieważ uważają (chociaż nie ma na to jednoznacznych dowodów naukowych), że odgrywa ona istotną rolę w osiąganiu satysfakcji seksualnej.

Zwolennicy postępowania oszczędzającego (pozostawienia szyjki podczas operacji) są zdania, że usunięcie szyjki prowadzi do skrócenia pochwy wpływając tym samym niekorzystnie na jakość życia seksualnego, zwiększa częstość powikłań około- i pooperacyjnych, wydłuża czas operacji, zwiększa prawdopodobieństwo wypadania kikuta pochwy, może powodować powstanie nieprawidłowej ziarniny w kikucie pochwy oraz stwarza ryzyko krwawienia z kikuta pochwy w okresie pooperacyjnym.

Badania wykonane na populacji 210 pacjentek wykazało, iż oba rodzaje postępowania chirurgicznego tj. całkowite i nadszyjkowe wycięcie macicy, wiążą się z podobnym odsetkiem zaburzeń psychoemocjonalnych, ale pacjentki z zachowaną szyjką lepiej oceniają swoje doznania seksualne.

Jak jednoznacznie wynika z licznych przeprowadzonych w tej mierze badań, histerektomia stanowi czynnik ryzyka wystąpienia nietrzymania moczu w okresie pooperacyjnym.

Naruszenie integralności mięśni i tkanki łącznej dna miednicy oraz wtórne odnerwienie tych struktur, a częściowo także i pęcherza moczowego (udokumentowane szczególnie w przypadku przezbrzusznego całkowitego wycięcia macicy), wydają się być czynnikami zwiększającymi ryzyko wystąpienia nietrzymania moczu po operacji.

Ingerencja w struktury anatomiczne dna miednicy oraz pęcherza moczowego jest zdecydowanie mniejsza w przypadku nadszyjkowej amputacji trzonu macicy.
 

Najnowsze trendy w zabiegowym leczeniu mięśniaków macicy

Histerektomia jest jednym z najczęściej wykonywanych zabiegów operacyjnych na świecie. Ponad 550 tys. macic wycina się corocznie w USA w rezultacie czego prawie połowa kobiet w wieku lat 85 nie ma macicy. Należy zaznaczyć, że 90% histerektomii wykonywanych jest z przyczyn nieonkologicznych, co podnosi na ogół jakość życia operowanych pacjentek, nie przyczyniając się jednocześnie do wydłużenia ich życia.

Najczęstsze wskazania do operacji stanową guzy macicy,  nieprawidłowe krwawienia z macicy, przewlekły ból w obrębie miednicy mniejszej oraz wypadanie macicy. Jednym z najczęstszych wskazań do wycięcia macicy są mięśniaki macicy. Coraz powszechniejsze jest przekonanie, ze zbyt wiele kobiet z mięśniakami macicy traci w rezultacie leczenia operacyjnego macicę.

Rezultatem tego przekonania jest burzliwy rozwój w ostatnich kilku dekadach technik mało inwazyjnych leczenia operacyjnego mięśniaków takich jak laparoskopia i histeroskopia. W 20-25% przypadków pacjentki po wyłuszczeniu mięśniaków wymagają dodatkowych procedur chirurgicznych w ciągu kolejnych 10 lat. W tej grupie pierwotna histerektomia wydawałaby się korzystniejszym postępowaniem w aspekcie jakości życia operowanych kobiet. 

Należy jednak pamiętać o wskazaniach do operacji oszczędzającej, np. pragnienie zachowania płodności, chęć pozostawienia macicy ze względów psychologicznych czy wreszcie obawa przed konsekwencjami histerektomii takimi jak nietrzymanie moczu czy spadek jakości życia seksualnego.

Minimalnie inwazyjnym postępowaniem w objawowych mięśniakach macicy jest embolizacja tętnic macicznych, która skutkuje ustąpieniem objawów w 86-100% przypadków w obserwacji krótkoterminowej. Duża popularność embolizacji tętnic macicznych wśród pacjentek zakwalifikowanych do operacyjnego leczenia mięśniaków jest dowodem na to jak silne, chociaż często irracjonalne, jest dążenie kobiet do zachowania macicy.

W świetle ostatnich doniesień embolizacja łączy się z porównywalną poprawą jakości życia po zabiegu w porównaniu z histerektomią i podobną skutecznością przy krótszym okresie rekonwalescencji oraz mniejszym ryzykiem poważnych powikłań. Metoda ta jednak wobec braku wyników obserwacji długoterminowej pozostaje procedurą eksperymentalną co zmusza do ostrożności w kwalifikowaniu pacjentek do jej wykonania.

Wycięcie macicy jest zabiegiem o ogromnym, medycznym, ekonomicznym i społecznym znaczeniu. Jest wydarzeniem natury zdrowotnej, zawsze jednak ma znaczenie psychologiczne i często ma wpływ na związek partnerski czy funkcjonowanie w rodzinie. Najczęściej przebycie histerektomii ma korzystny wpływ na jakość życia, czasem jednak jest źródłem niepokoju, krótko bądź długoterminowych zaburzeń. Ginekolog planujący leczenie operacyjne z powodu łagodnych zmian w macicy powinien poza aspektami somatycznymi zdawać sobie sprawę z poza-somatycznych uwarunkowań znaczenia tego narządu dla kobiety i wziąć je pod uwagę przy wyborze optymalnej metody leczenia.